Trudne zachowania dzieci w żłobku – wyzwanie dla rodziców i opiekunów

Trudne zachowania u dzieci w wieku żłobkowym są naturalnym, choć często stresującym etapem rozwoju. W tym okresie maluchy dopiero uczą się regulować emocje i komunikować swoje potrzeby. Mogą przejawiać agresję, płakać, krzyczeć, rzucać się lub wycofywać, co bywa trudne zarówno dla rodziców, jak i opiekunów.

Problem ten ma jednak swoje głębokie podłoże w neurobiologii i procesach rozwojowych – dzieci w tym wieku dysponują niedojrzałymi mechanizmami samoregulacji i działają silnie z poziomu tzw. „gadziego mózgu”, czyli najprostszej, pierwotnej części mózgu odpowiedzialnej za impulsywne reakcje. Ponadto, egocentryzm rozwojowy i niedojrzałość kory przedczołowej utrudniają im rozumienie perspektywy innych oraz świadomą kontrolę emocji i zachowań .

Warto przyjrzeć się temu zjawisku ze zrozumieniem by wspierać dziecko i rodziców w tym niełatwym momencie.

Trudne zachowania dzieci to wyzwanie dla rodziców i opiekunów.

Pozytywna dyscyplina – fundament uczenia się granic i szacunku

jednym z kluczowych elementów wychowania małych dzieci jest pozytywna dyscyplina. Jest to metoda, która opiera się na szacunku do dziecka, konsekwencji i budowaniu silnej więzi opartej na zaufaniu. W pierwszych latach życia dziecko nie rozumie jeszcze abstrakcyjnych zasad panujących w przedszkolu, szkole czy świecie dorosłych i wymaga jasnych, stałych granic, ale jednocześnie potrzebuje wsparcia i poczucia bezpieczeństwa.

Pozytywna dyscyplina nie używa kar i nagród jako jedynych narzędzi. Zamiast tego promuje uważną obserwację potrzeb dziecka, wyrażanie zrozumienia jego emocji oraz wspólne szukanie rozwiązań problemów.

Poprzez stabilność i konsekwencję, dziecko uczy się, że istnieją granice zachowań, które pomagają mu czuć się bezpiecznie i zrozumianym. Budowanie tych fundamentów pozwala rozwijać kompetencje społeczne, pewność siebie i umiejętność rozwiązywania konfliktów w przyszłości.

Pozytywna dyscyplina to nie tylko filozofia, ale przede wszystkim zestaw praktycznych działań i sposobów komunikacji, które można stosować każdego dnia w żłobku i domu. Polega na budowaniu relacji opartej na szacunku, zrozumieniu i konsekwentnym ustalaniu granic, bez uciekania się do kar czy nagród.

Oto jak to wygląda w praktyce:

1. Ustalanie jasnych i spójnych zasad z dziećmi

W żłobku i w domu ważne jest, by od najmłodszych lat budować u dziecka poczucie bezpieczeństwa poprzez stałe reguły. Przykładowo, opiekunowie mogą wspólnie z dziećmi ustalać zasady, np. „Nie rzucamy zabawkami, bo ktoś może się zranić” lub „Czekamy na swoją kolej podczas zabawy”. Mimo że maluchy jeszcze nie rozumieją wszystkiego, ważne jest powtarzanie tych zasad spokojnie i konsekwentnie, w atmosferze szacunku. To pomaga dzieciom zacząć rozumieć, że ich działania mają konsekwencje, a świat wokół jest przewidywalny i bezpieczny.

2. Zamiast kar – naturalne konsekwencje

Pozytywna dyscyplina uczy dzieci odpowiedzialności poprzez naturalne konsekwencje ich zachowań, ale bez oceniania czy karania. Jeśli dziecko rzuca klockami i coś się zepsuje, zamiast podkreślać negatywne konsekwencje, tzn. popsucie zabawki, opiekun wyjaśnia spokojnie, co się stało, a potem proponuje naprawę sytuacji, np. „Zabawka się połamała, teraz musimy ją odłożyć bo nie jest bezpieczna. Następnym razem bawimy się delikatniej”. Dzięki temu dziecko uczy się skutków swoich działań bez poczucia winy czy wstydu.

3. Empatyczne słuchanie i nazywanie emocji

Dzieciom, które trudno jeszcze wyrazić słowami swoje emocje, bardzo pomaga, gdy dorośli nazywają to, co odczuwają dzieci: „Widzę, że jesteś smutny, bo musimy skończyć zabawę”. To pomaga dziecku poczuć się zrozumianym i może zapobiec eskalacji trudnych zachowań takich jak płacz czy agresja. Opiekunowie i rodzice uczą się uważnie słuchać, nie oceniać, a wspierać emocjonalne potrzeby dziecka.

4. Proponowanie alternatyw i wybór

Pozytywna dyscyplina pozwala dziecku na pewien zakres wyboru w ramach ustalonych zasad, co buduje w nim poczucie samodzielności i kontroli. Zamiast mówić „Nie ruszaj tego!”, można zaproponować: „Możesz bawić się tym albo wybrać inną zabawkę”. W ten sposób dziecko uczy się podejmowania decyzji i współpracy, a reakcje opiekunów są bardziej konstruktywne i wspierające.

5. Modelowanie zachowań przez dorosłych

Dzieci uczą się przez obserwację, dlatego ważne, by opiekunowie sami pokazywali, jak rozwiązywać konflikty i radzić sobie z emocjami. Jeśli opiekun spokojnie wyraża swoje uczucia i potrzeby oraz szanuje granice dziecka, maluch uczy się takiego samego sposobu komunikacji i zachowania.

6. Przykłady z życia żłobka

• Podczas zabawy dziecko odmawia dzielenia się zabawką. Opiekun może powiedzieć: „Wiem, że ta zabawka jest dla ciebie ważna, jak się podzielisz, to wszyscy będą mogli się bawić razem, a ty poczujesz się dobrze, bo pomogłeś kolegom”.

• Dziecko jest niespokojne podczas zmiany pieluchy i krzyczy. Opiekun uspokaja nazywając emocje: „To trudne przerwać zabawę, widzę, że jesteś zdenerwowany, ale pomogę ci to zrobić szybko, żebyś mógł wrócić do zabawy”.

• Maluch rzuca klockami. Nauczyciel spokojnie tłumaczy: „Klocki są do układania, nie do rzucania, mogą się zepsuć albo ktoś się zranić. Pomóż mi je poukładać, dobrze?”.

Mechanizmy rozwojowe determinujące trudne zachowania

Aby właściwie zrozumieć trudne zdaniem dorosłych zachowania maluchów, trzeba znać podstawowe mechanizmy neurobiologiczne i rozwojowe, które za nimi stoją. Dzieci w wieku żłobkowym przechodzą dynamiczne i gruntowne zmiany rozwojowe nie tylko fizyczne, takie jak wzrost, ale przede wszystkim zmiany w rozwoju układu nerwowego, kształtowania się psychiki i mechanizmów zachowań, często będące efektem obserwacji zachowań dorosłych lub zachowań innych dzieci w grupie rówieśniczej.

Gadzi mózg to najstarsza ewolucyjnie część mózgu. Odpowiada za pierwotne reakcje na zagrożenia, takie jak walka, ucieczka czy zamrożenie. U niemowląt i małych dzieci ten ośrodek jest szczególnie aktywny, co powoduje, że reagują one gwałtownie i bez świadomości konsekwencji swoich działań.

Niedojrzałość kory przedczołowej to również źródło niektórych zachowań.
Pełna dojrzałość tej kluczowej części mózgu, kontrolującej funkcje wykonawcze, zdolność do hamowania impulsów, planowania i refleksji, następuje dopiero w wieku młodzieńczym i dorosłym. Dlatego małe dzieci nie potrafią jeszcze świadomie kontrolować emocji ani impulsywnych zachowań.

Egocentryzm rozwojowy (zwany też egocentryzmem dziecięcym) to naturalny etap rozwoju, podczas którego dziecko niezdolne jest do spojrzenia na świat z innej perspektywy niż własna. Na tym etapie dziecko postrzega i pojmuje świat głównie ze swojego punktu widzenia, nie potrafi jeszcze w pełni wczuć się w emocje czy potrzeby innych osób. To powoduje trudności w dzieleniu się, oczekiwaniu na swoją kolej czy rozumieniu zakazów i wymagań dorosłych .

Ponadto, dzieci w żłobku stają wobec nowych, często silnie emocjonalnych sytuacji – rozłąki z rodzicami, konieczności współdziałania w grupie, podzielania uwagi opiekunów. Wszystko to wymaga od nich rozwijania samoregulacji, której proces jest naturalnie powolny i wymaga wsparcia.

Trudne zachowania - jak sobie z nimi radzić w praktyce

Rodzice i opiekunowie często doświadczają trudności w radzeniu sobie z zachowaniami takimi jak napady złości, krzyk, rzucanie się na podłogę, agresja czy wycofanie. Znajomość przyczyn tych zachowań pomaga jednak przyjąć wobec nich bardziej empatyczną postawę.

1. Nie karaj dziecka bez zrozumienia – często trudne zachowania są wynikiem frustracji, zmęczenia, głodu lub potrzeby bliskości. Ważne jest, by najpierw zidentyfikować powód, a dopiero potem reagować.

2. Utrzymuj stałą i przewidywalną rutynę: dziecko czuje się bezpieczniej, gdy wie, czego może się spodziewać w ciągu dnia.

3. Obserwuj i reaguj na potrzeby emocjonalne: pomagaj dziecku nazywać emocje – np. „Widzę, że jesteś zły, bo jeszcze się bawiłeś”. Nauka rozpoznawania i wyrażania uczuć to podstawa samoregulacji.

4. Reaguj spokojnie i konsekwentnie: krzyk czy agresja dorosłych wzmacniają trudne zachowania, dlatego lepsza jest spokojna rozmowa i pokazanie alternatywy.

5. Wspieraj w uczeniu się relacji społecznych: w żłobku dzieci uczą się dzielenia, nawiązywania kontaktu i radzenia sobie z konfliktami, a to wymaga treningu i cierpliwości.

6. Zaakceptuj etap niedojrzałości i egocentryzmu: pamiętaj, że dziecko nie potrafi inaczej, a jego zachowania są formą komunikacji i rozwoju .

Podsumowanie: Rola opiekunów i współpraca z rodzicami

Współpraca między rodzicami a opiekunami żłobkowymi jest kluczowa dla wspierania dziecka w trudnych momentach. Opiekunowie, znając mechanizmy rozwojowe i metody pozytywnej dyscypliny, mogą pomóc rodzicom zrozumieć zachowania dziecka oraz podpowiedzieć skuteczne strategie reagowania. Tworzenie bezpiecznej, przewidywalnej i pełnej szacunku atmosfery w żłobku oraz domowym środowisku znacząco wpływa na rozwój emocjonalny i społeczny malucha. Wspieranie małego dziecka w nauce samoregulacji i nawiązywaniu pozytywnych relacji w grupie jest inwestycją w jego zdrową przyszłość. Razem – rodzice i opiekunowie – mogą przejść przez wyzwania trudnych zachowań z cierpliwością, zrozumieniem i miłością .

Bibliografia:

1. Pozytywna dyscyplina. Pierwsze 3 lata życia. Od niemowlaka do przedszkolaka – Jane Nelsen i in., 2025.

2. 5 sposobów na kształtowanie kory przedczołowej dziecka (i własnej) – Akademia Nauki, 2024.

3. Emocje przedszkolaka – jak wspierać regulację i rozwój emocjonalny dziecka – Play Therapy, 2019.

4. Jak sobie radzić z zachowaniami trudnymi małych dzieci? – Poradnik PPP Koło, 2023.

5. Trudne zachowania u dzieci w wieku przedszkolnym – Czasopismo Naukowe CEJSH.

6. Pozytywna Dyscyplina. Pierwsze 3 lata życia – e-book Jane Nelsen i in., 2025.

7. Żłobek a rozwój emocjonalny: co warto wiedzieć? – Przedszkole309.pl, 2025.

8. (Nie)grzeczne dziecko. Trudne zachowania w kontekście zaburzeń samoregulacji – Terapia Specjalna, 2024.